Một người mẹ than phiền với tôi rằng: Con chị dạo này rất biếng ăn và ương bướng, cho dù chị đã cố gắng thay đổi các món khác nhau nhưng trẻ đều từ chối. Trẻ chỉ ăn 1 vài miếng khi chị la mắng ép ăn rồi sau đó lại nằm ườn ra bàn, chạy đi chơi hoặc khóc lóc và không chịu ăn nữa. Liệu trẻ có cảm nhận được sự lo lắng và khó chịu của mẹ hay không? Trẻ có cố tình làm khó mẹ trong lúc này không?
Theo một báo cáo gần đây của nhóm nghiên cứu hành vi ăn uống ở trẻ nhỏ của TS. Caton, ĐH Sheffield, Anh Quốc cho biết: Trẻ không muốn gây nên cuộc chiến vất vả cho cha mẹ và cả trẻ trong mỗi bữa ăn, chỉ là do sự không hiểu nhau giữa cách trẻ cần được dạy ăn và cách mà cha mẹ muốn trẻ ăn.
Thông thường những trường hợp đến gặp tôi tư vấn về biếng ăn ở trẻ tôi thường yêu cầu họ tự đánh giá bằng 3 câu hỏi ngắn, dựa trên hướng dẫn của Hiệp Hội Dinh dưỡng lâm Sàng Anh để kiểm tra mức độ ‘chất lượng’ của bữa ăn của trẻ tại nhà. Các bạn có thể làm thử để tự đánh giá xem liệu cách mình cho ăn có đang đúng hướng không.
• Câu hỏi 1: Mức độ thường xuyên trẻ chỉ ăn 1 vài món, từ chối phần lớn các món khác trong tuần
Thang điểm: 0 (không có) – 1 (ít/hiếm) – 2 (thường xuyên) – 3 (rất thường xuyên)
• Câu hỏi 2: Mức độ thường xuyên trẻ kéo dài bữa ăn > 30 phút
Thang điểm: 0 (không có)– 1 (ít/hiếm) – 2 (thường xuyên) – 3 (rất thường xuyên)
• Câu hỏi 3: Mức độ thường xuyên trẻ hứng thú với 1 món mới nào đó (trừ kẹo bánh)
Thang điểm: 0 (không có) – 1 (ít/hiếm) – 2 (thường xuyên) – 3 (rất thường xuyên)
Bạn chỉ cần chọn từng thang điểm phù hợp nhất bé nhà mình (<12 tuổi) ứng với mỗi câu hỏi và cộng tất cả điểm lại. Tôi sẽ giải thích chi tiết về con số trong phần comment dưới bài viết.
KHOA HỌC VỀ HÀNH VI ĂN UỐNG Ở TRẺ
Sai lầm của cha mẹ thường do tâm lý cha mẹ nhận thấy trẻ cần ăn món này để có nhiều chất dinh dưỡng, hoặc lượng như này để bằng đứa trẻ hàng xóm, hoặc đơn giản ép lúc này thả lỏng lúc kia mà không có 1 quy chuẩn nào về thời gian, lượng ăn và cách cho ăn. Còn theo TS. Nekitsing, ĐH Leeds, Anh Quốc, trẻ lại học cách ăn khác chúng ta nghĩ – điều mà chúng ta cần phải học để hiểu. Khi hiểu và đáp ứng tốt thì bữa ăn sẽ rất tuyệt vời với trẻ.
LÀM SAO GIÚP TRẺ ĂN VUI VẺ HƠN?
Đây là những hướng dẫn dựa trên những bằng chứng nghiên cứu về hành vi ăn uống ở trẻ nhỏ nhằm giúp cha mẹ hiểu hơn về cách cho trẻ ăn và làm cho bữa ăn trẻ hứng thú hơn
1. Học ăn cũng giống như học chữ cần có quy chuẩn về môi trường ăn, lượng ăn và cách cho ăn. Nghe có vẻ làm phức tạp vấn đề, cứ đói thì ăn thôi, học làm gì phức tạp. Trong phần lớn chúng ta thường có lối suy nghĩ sai lầm như vậy, hậu quả là ‘rất nhiều bệnh từ miệng’ mà ra. Trẻ con càng sớm hiểu về quy chuẩn thì chúng càng làm tốt và thích hơn. Những trường hợp bế trẻ đi lòng vòng hoặc cho xem ipad để đút ăn là đang dạy trẻ phá quy chuẩn, đó là lí do tại sao trẻ lại chống lại bạn khi muốn ăn đúng quy chuẩn như người ta.
2. Không phân biệt tuổi của trẻ, Quy chuẩn gồm những thứ cơ bản sau:
• Môi trường ăn: Không công nghệ, tương tác thật – được khuyên càng sớm khi trẻ bắt đầu ăn dặm. Khi trẻ từ 3 tuổi, môi trường ăn là ăn cùng gia đình, tương tác thật.
• Lượng ăn: theo nhu cầu của trẻ mà tăng dần đến khi trẻ ra tín hiệu dừng, đó là lượng của trẻ. Tâm lý của người mẹ thường muốn con ăn nhiều hoặc so sánh bé này bé kia, nhưng trẻ của bạn là một con người riêng biệt, có sở thích và tính cách khác, nên lựa chọn là cần chuyên biệt và hợp sự yêu thích của trẻ. Hơn nữa, hành vi ăn uống của trẻ không giống như người lớn chúng ta. Thực ra, khi trẻ đói thì trẻ sẽ ăn mà không cần chờ đến bữa. Do đó, các chuyên gia dinh dưỡng thường khuyên cha mẹ là khi trẻ không chịu ăn trong bữa chính, bạn nên chuẩn bị sẵn những thực phẩm giàu dinh dưỡng khác như bánh tự làm hoặc sữa tiện lợi để ở 1 nơi bé có thể tự lấy ăn hoặc nói với trẻ về nơi đó như ‘đây là nơi nạp năng lượng siêu nhân của mẹ’, thì khi trẻ cần sẽ tự lấy ăn. Trẻ không bao giờ để mình đói, chỉ là cha mẹ không chịu quan sát dấu hiệu đói của trẻ để cho trẻ ăn, mà thường cho trẻ ăn sai dấu hiệu –lúc trẻ không đói hoặc quá đói để thèm ăn
• Cách cho ăn: cần đa dạng và có tôn trọng nhu cầu của trẻ. Nhiều cha mẹ chỉ chú ý lượng ăn, nhưng bỏ qua sự đa dạng. Trẻ cũng cần học sự đa dạng sớm trước 4 tuổi, bao gồm về cấu trúc thức ăn, các loại thực phẩm và cách trẻ sẽ ăn (như trẻ muốn bốc ăn hay tự múc ăn).
3. Nhiều trẻ có thể ăn lệch 1 vài món và từ chối các món khác. VD có trẻ chỉ thích ăn trứng hoặc thích ăn cơm trắng. Nguyên nhân là có những giai đoạn vị giác của trẻ sẽ bị ảnh hưởng bởi 1 loại mùi vị, điều này là tạm thời và trẻ sẽ trở nên đa dạng lại khi cha mẹ kiên nhẫn lập lại sau 2 ngày và biết cách phối hợp lại vị giác cho trẻ:
• Nếu bé từ chối ăn thịt/cá thì bữa ăn nên tách thịt/cá ra khỏi cháo hoặc cơm (cha mẹ thường xay nhuyễn hoặc xé chà bông bỏ vào cháo cơm cho bé nhằm để bé ăn). Một cách tốt hơn là kết hợp chất đạm với rau xanh/củ sẽ làm bé dễ chấp nhận hơn là cho vào cháo cơm
• Nếu bé từ chối rau củ thì trong bữa ăn không nên có trái cây (trừ trái cây có vị chua như kiwi, cam, bưởi), trái cây có thể ăn sau bữa ăn 30 phút. Đặc biệt lưu ý, không bao giờ cho bé ăn dưa hấu trong bữa ăn với các loại thực phẩm khác vì sẽ tạo cảm giác khó chịu trong tiêu hóa do đường trong dưa hấu không được hấp thu hoàn toàn
• Có thể chọn rau có lá mỏng, ít gân lá, có thể xay nhuyễn trộn với thịt cá chiên giòn cho bé bốc ăn. Hoặc có thể làm dạng xiên que như kiwi – bông-cải xanh – miếng cá chiên – trái bơ – cà chua bi (lấy hết hạt). Hoặc tạo một món ăn lạ và dễ thương đối với bé lớn hơn 1 tuổi
• Dẫn bé đi siêu thị chỉ bé biết thịt/cá như thế nào, rau củ như thế nào. Các bé được cho biết như vậy thường sẽ cải thiện việc kén ăn. Khi cho ăn, cha mẹ ăn thử cho bé xem, chỉ cách ăn và khuyến khích bé ăn
4. Tránh cho trẻ làm quen gia vị quá sớm trước 1 tuổi bằng cách nấu ăn đừng nêm mắm muối bột nêm. Điều này làm trẻ rèn luyện vị giác của trẻ với các vị tự nhiên của thực phẩm trước, sau 1 tuổi trẻ sẽ quen với mức độ vị tăng dần. 3 tuổi trẻ có thể ăn cùng món ăn của người lớn trong gia đình
5. Tránh sử dụng các loại thực phẩm không có nhiều chất dinh dưỡng, mà giàu đường muối như bánh kẹo, nước ngọt hay các loại bánh snack để cho trẻ ăn chơi hay giữa các bữa ăn. Thay vào đó nên chọn các loại thực phẩm tiện và giàu dinh dưỡng để tạo thói quen ăn uống lành mạnh, trẻ từ 2 tuổi, có thể chọn sữa tươi hay sữa công thức dạng hộp pha sẵn tiện lợi khi trẻ sinh hoạt trong ngày hoặc khi giữa bữa ăn cần nạp thêm năng lượng.
6. Tránh ép trẻ ăn. Giải pháp tốt hơn là sử dụng kĩ thuật “phá vỡ sự chú ý”. Nếu bé không ăn, đẩy thức ăn, lắc đầu. Cha mẹ nên lấy dĩa thức ăn ra và đợi vài phút để bé tự điều chỉnh. Bé cảm thấy bị mất sự chú ý từ mẹ. Sau vài phút cha mẹ lại lập lại như không có chuyện gì. Bé lại cảm thấy được chú ý và bắt đầu ngoan hơn. Trong trường hợp, trẻ tiếp tục không hợp tác, bạn kiên nhẫn thử thêm 2 lần nữa và có thể kết thúc bữa ăn lúc đó nếu trẻ vẫn không hợp tác. Bạn không nên tranh cãi hay bực tức với trẻ. Bạn cần quan sát dấu hiệu đói và thèm ăn của trẻ trong 1-2 tiếng sau đó để cho trẻ những dinh dưỡng bù vào và giới thiệu bữa ăn khác, lúc này trẻ sẽ hợp tác hơn. Nghiên cứu của TS. Caton, ĐH Sheffield, Anh Quốc cũng cho biết thêm: việc thường xuyên đọc những quyển sách hay kể câu chuyện về 1 loại thức ăn nào (VD củ cà rốt) cũng làm trẻ trở nên quen thuộc và trở nên thích ăn món đó.
Bottom line
Một chuyên gia dinh dưỡng từng nói rằng: chúng ta nên thay khái niệm cho trẻ ăn thành khái niệm ‘dạy trẻ cách ăn’ để hiểu rõ hơn bản chất của quy trình. Tôi đồng ý với điều này. Thực ra, ăn uống là 1 quy trình giáo dục mà cha mẹ cần kiên nhẫn và tôn trọng để đào tạo nên 1 đứa trẻ có thói quen ăn uống đúng và tốt cho sức khỏe.
#NAN4 #Theoduoidieutotnhatvicon
Nguồn: Bs dinh dưỡng Anh Nguyễn
Notes
Nekitsing, C. et al. (2018). Developing Healthy Food Preferences in Preschool Children Through Taste Exposure, Sensory Learning, and Nutrition Education. Current obesity reports, 7(1), 60–67.
Caton, M et al. (2017). How Infants and Young Children Learn About Food: A Systematic Review. Frontiers in psychology, 8, 1046.